Lymfoedeem

Lymfoedeem – als het lymfevocht niet goed naar het hart kan stromen en zich ophoopt

Lymfoedeem

Wat veroorzaakt lymfoedeem?

Ons lymfestelsel is verbonden met ons hart- en vaatstelsel en voert taken uit voor ons organisme die even belangrijk zijn als het hart- en vaatstelsel zelf. Het lymfestelsel speelt een onmisbare rol in ons immuunsysteem. Zolang we gezond zijn, is er geen reden om te denken aan ons lymfestelsel. We worden ons er pas van bewust als het verstoord is, bijvoorbeeld in het geval van lymfoedeem.

Wat is lymfoedeem eigenlijk? Lymfoedeem treedt op als het lymfevocht niet goed naar het hart kan stromen en zich ophoopt in de weefsels. U kunt dit vergelijken met een verkeersopstopping. De armen en benen zwellen op en er ontstaat oedeem, een ander woord voor chronische zwelling.

Met de juiste behandeling en een positieve instelling kunt u echter een leven leiden dat zo normaal als mogelijk is. Want één ding is zeker: er zijn manieren om lymfoedeem stabiel te houden en tegelijkertijd te genieten van het leven.

Het afvoersysteem van het lichaam voor "gevaarlijk afval"

We kunnen het lymfestelsel vergelijken met de afvoer van "gevaarlijk afval", omdat het afvalproducten uit ons lichaam verwijdert. Het gaat bijvoorbeeld om eiwitten, afbraakproducten van de spijsvertering, ontstekingsproducten of vet uit de buikholte. De lymfevaten lopen naast de bloedvaten en vormen een netwerk dat zich uitstrekt over ons hele lichaam.

Elke dag voeren de lymfevaten tot vier liter gezuiverd lymfevocht terug naar de bloedsomloop. Als de afvoer van lymfevocht is onderbroken of belemmerd kan er lymfoedeem ontstaan. Er zijn tegenwoordig zo veel verschillende behandelingsopties dat u een bijna volkomen normaal leven kunt leiden, zelfs met lymfoedeem.

Vormen

Er bestaan twee soorten lymfoedeem: primair en secundair lymfoedeem.

  • Primair lymfoedeem is aangeboren. Het wordt doorgaans veroorzaakt door lymfekanalen of lymfeklieren die niet goed zijn gevormd.
  • Bij secundair lymfoedeem is er sprake van oedeem dat zich ontwikkelt in de loop van de tijd en niet aangeboren is. De oorzaken zijn onder andere operaties, infecties of letsel.

Tekenen en symptomen

Het zogenaamde teken van Stemmer is een betrouwbaar diagnostisch teken voor lymfoedeem. Probeer een huidplooi omhoog te trekken (bijvoorbeeld op uw teen). Als dat moeilijk, of zelfs onmogelijk is, spreken we van een "positief teken van Stemmer".

Dit is een teken van lymfoedeem. Diepe natuurlijke huidplooien op de gewrichten, zwelling op de rug van de handen en voeten en een gespannen huid zijn ook aanwijzingen voor lymfoedeem.

Stadia

  • Stadium 0 – niet-herkende beschadiging van de lymfevaten: Er is een beschadiging van de lymfevaten voorhanden hetgeen nog niet herkend werd.
  • Stadium 1 - reversibel stadium: De zwelling verschijnt na lichamelijke inspanning of op het einde van de dag. Ze is zacht en men kan er gemakkelijk een putje induwen. Het oedeem verdwijnt tijdens de nacht of na enkele dagen bedrust.
  • Stadium 2 - spontaan irreversibel stadium: Ook na langere bedrust verdwijnt het oedeem niet meer. De zwelling kan wel door een deskundige behandeling verholpen worden. In dit stadium is de vatbaarheid voor infecties sterk verhoogd.
  • Stadium 3 - irreversibel stadium: Het oedeem is irreversibel, d.w.z. dat de zwelling nauwelijks weggaat. In dit stadium komen nog complicaties zoals eczemen, erysipelas (= wondroos) en zogeheten lymfefistels bij het ziektebeeld erbij. In dit stadium kan de zogeheten "elephantiasis" optreden. De lymfevaten kunnen nog voldoende lymfevocht transporteren en er zijn nog geen zwellingen zichtbaar.

In alle gevallen is het echter raadzaam om in een vroeg stadium een arts te raadplegen (al in stadium 1). De arts kan een geschikte behandeling aanbevelen en ervoor zorgen dat het oedeem zich niet verder ontwikkelt, maar wordt tegengegaan of in ieder geval stabiel blijft. Op deze manier kunt u voorkomen dat het oedeem stadium 3 bereikt.

Lymfoedeem na borstkankeroperatie

Borstkanker is de meest voorkomende vorm van kanker bij vrouwen. Elk jaar worden meer dan 70.000 nieuwe gevallen gediagnosticeerd. 

Gemiddeld krijgt 20 tot 30% van de borstkankerpatiënten lymfoedeem na verwijdering van de lymfeklieren in de oksel en de aanvullende radiotherapie.

Risicofactoren

Patiënten met kanker moeten vaak bestraling van de lymfeklieren ondergaan; soms worden de lymfeklieren ook volledig verwijderd. Dit heeft uiteraard invloed op het lymfestelsel: er kan zich oedeem ontwikkelen. Andere factoren zoals de leeftijd of gewoon het feit dat iemand een vrouw is, kunnen het ontstaan van lymfoedeem ook bevorderen.

In veel gevallen ontwikkelt lymfoedeem zich na een eerdere vaataandoening gecombineerd met een gebrek aan lichaamsbeweging. Er zijn veel oorzaken, maar het goede nieuws is: er bestaan doeltreffende behandelingsopties die patiënten met lymfoedeem weer hun kwaliteit van leven teruggeven.

Preventie

Hebt u lymfoedeem? Besteed dan aandacht aan de kleine dingen in het dagelijks leven. Al deze dingen helpen mee om uw oedeem onder controle te houden. Draag bijvoorbeeld comfortabele kleren die niet knellen. Reinig en verzorg uw huid zorgvuldig en gebruik alleen pH-neutrale producten. Bent u een pondje of twee te zwaar? Probeer dan af te vallen. Vraag bijvoorbeeld uw arts of zorgverzekeraar naar fitnessprogramma's en oefeningen die de afvoer van lymfevocht bevorderen. Bescherm uzelf thuis tegen wondjes aan uw nagels en huid. Vermijd stress en extreme kou, omdat in deze situaties de bloedvaten zich samentrekken. Activiteiten waarbij de bloedvaten uitzetten, zoals langdurig zonnebaden, naar de sauna gaan of in een heet bad liggen worden ook niet aanbevolen. Ook belangrijk is: manuele lymfedrainage heeft een positief effect op het lymfestelsel, maar een knedende massage moet u vermijden. Dat kan het aangetaste deel van uw lichaam te sterk belasten. En wat ook belangrijk is: draag compressiekousen tijdens lichaamsbeweging (bijvoorbeeld tijdens sportactiviteiten).

Hoe kan lymfoedeem worden behandeld?

Lymfoedeem is een chronische ziekte. Met een correcte behandeling, die vooral lang moet worden volgehouden, bereikt u echter goede resultaten. Complexe fysieke ontstuwingstherapie boekt goede resultaten. Het doel is allereerst om ontstuwing van de aangetaste ledematen te bereiken – zoals de naam al aangeeft.

In eerste instantie ligt de nadruk op huidverzorging en hygiëne.Reinig en verzorg de aangetaste gebieden zorgvuldig. De therapeut voert dan manuele lymfedrainage uit en brengt direct daarna een compressieverband aan. Dat bevordert de terugstroom van lymfevocht tijdens deze fase. Zonder het verband zou het oedeem na ongeveer twee uur weer terug zijn. Een belangrijk aspect bij de ontstuwing is: beweeg! - bij voorkeur direct na de manuele lymfedrainage en als het verband is aangebracht.

Na afloop van de ontstuwing begint de tweede fase: de onderhoudsfase. De vier componenten zijn hetzelfde als bij de ontstuwing: hygiëne, lymfedrainage, compressie en lichamelijke activiteit. Maar nu wordt het compressieverband vervangen door een compressiekous. Hiervoor worden doorgaans vlakgebreide compressiekousen gebruikt. Dit zijn kousen met een naad, van minder elastisch, stugger materiaal dan rondgebreide kousen. Rondgebreide kousen worden vaker gebruikt voor veneuze aandoeningen zoals spataders.

Fase 1 – ontstuwingsfase

Het doel van de eerste fase is om de omvang van de betrokken ledematen te verminderen. Daarom wordt in de eerste fase van de complexe fysische ontstuwingstherapie een tot twee keer per dag een manuele lymfedrainage van het volledige lichaam gedaan om de afvoer van het vocht uit het weefsel te stimuleren. Na elke behandeling wordt er een drukverband met bandages aangelegd.

De ontstuwingstherapie wordt ondersteund door speciale gymnastiek. Daarenboven worden bij het begin van de therapie huidaandoeningen zoals huidscheurtjes of voetschimmel grondig behandeld daar een ontsteking bijkomend schade aan de lymfevaten kan veroorzaken. Ook daarna is een consequente hygiëne en verzorging van de huid belangrijk. Daarbij mogen er enkel pH-neutrale reinigingsproducten en crèmes gebruikt worden.

De eerste fase van de complexe fysische ontstuwingstherapie duurt ca. drie tot zes weken. De individuele duur is afhankelijk van het succes van de ontstuwing. Pas als er geen vermindering meer van de omvang van de betrokken lichaamsdelen bereikt wordt, wordt overgegaan naar de onderhoudsfase.

Fase 2 - onderhoudsfase

In fase 2 van de complexe fysische ontstuwingstherapie gaat het erom om de successen en resultaten die in fase 1 bereikt werden te behouden. In deze fase moet er twee keer per week in de zomer en ten minste een keer per week in de winter een manuele lymfedrainage gedaan worden. Daarenboven wordt de compressietherapie met medische compressiekousen, arm- en handdelen en teenkappen voortgezet. De bijkomende therapeutische maatregelen zoals de bijzondere huidverzorging en gymnastiek worden ook in deze fase voortgezet.

Lymfedrainage

De manuele lymfedrainage is een bijzondere soort massage waarbij de transportcapaciteit van het lymfesysteem verhoogd wordt. Niet alleen de betrokken lichaamsregio wordt behandeld, maar steeds het volledige lichaam. De massage begint aan de hals waar de grote lymfevaten in de sleutelbeenaderen uitmonden. Hiermee wordt de lymfestroom in de grote lymfevaten gestimuleerd om de afvoer uit de kleinere vaten te vergemakkelijken. Daarna worden de romp en de ledematen behandeld.

Vlakgebreide compressiekousen voor onderhoudstherapie

Vlakgebreide compressiekousen oefenen een constante druk uit op de arm of het been tijdens de onderhoudsfase. Ze kruipen niet in huidplooien, wat tot afknelling zou kunnen leiden. Compressiekousen zijn op voorschrift verkrijgbaar bij de zorgwinkel en worden op maat gemaakt, aangepast aan de omtrek van de arm of het been.

De metingen worden uitgevoerd in de zorgwinkel. Het is belangrijk dat u het kledingstuk regelmatig draagt. Alleen dan blijft het resultaat constant en zal het oedeem zich niet uitbreiden. U kunt geneesmiddelen nemen als aanvulling op de behandeling van oedeem – uw arts zal bepalen of dat nodig is.

Samengevat kunnen we stellen dat lymfoedeem niet volledig te genezen is. Er kunnen echter goede resultaten worden bereikt met complexe fysieke ontstuwingstherapie. Tegenwoordig zijn compressiekousen zelfs verkrijgbaar in modieuze kleuren en patronen, waardoor de patiënten ze veel liever dragen dan vroeger.

Neem de zwelling van uw armen of benen serieus en stap naar uw arts. Let op de extra kwalificatie "fleboloog" of "lymfoloog"als u op zoek gaat naar een geschikte specialist. Flebologen en lymfologen zijn gespecialiseerd in aandoeningen van het veneuze stelsel en lymfestelsel en scholen zich doorlopend bij in hun vakgebied. De arts zal dan zo nodig de hier beschreven behandeling voorschrijven (bijv. manuele lymfedrainage of compressiekousen).

1 www.krebsdaten.de
2 Deutsche Krebsgesellschaft e.V. (2008): Interdisziplinäre S3-Leitlinie für die Diagnostik, Therapie und Nachsorge des Mammakarzinoms, Germering, München: W. Zuckschwerdt Verlag.